NIEBO NAD NAMI (5): Maj 2014 - Saturn w opozycji, Mars tuż po...

Po tradycyjnie pogodnym kwietniu wkraczamy w maj. Miesiąc zwykle obfitujący w jeszcze więcej pogodnych dni i nocy względem swojego poprzednika, ale i miesiąc kończący dla wielu Polaków okres nocy astronomicznych i zapoczątkowujący czas białych nocy. Zanim te nadejdą czeka nas jeszcze kilkanaście dni z coraz krótszym okresem prawdziwej ciemności nieba, w którym dominować będzie jasny Mars tuż po opozycji. Towarzyszyć będą mu widoczny coraz krócej na zachodzie Jowisz i Saturn przebywający w opozycji.

Dni w maju są już bardzo długie. Na początku miesiąca wschód Słońca (czasy dla Pomorza Gdańskiego) następuje o godz. 05:08, zachód zaś o 20:16. 31 maja pory wschodu i zachodu Dziennej Gwiazdy przesuwają się do godz. 04:20 i 21:05. Wysokość kątowa Słońca w czasie górowania rośnie w maju z 51 do 57 stopni. Bezksiężycowe noce czekają nas w pierwszym i ostatnim tygodniu maja z uwagi na następująco kształtujący się układ faz Srebrnego Globu: I kwadra 7 maja, pełnia 14 maja, III kwadra 21 maja i nów 28 maja.

Początek białych nocy w Polsce (województwa północne) nastąpi 12 maja i potrwa do 2 sierpnia. 11 maja w czasie dołowania centrum tarczy słonecznej po raz ostatni schowa się głębiej niż 18 stopni pod horyzont, ponownie ta sytuacja nastąpi w noc z 2 na 3 sierpnia. Dla większości regionów - w centrum i zwłaszcza na południu kraju, okres białych nocy będzie jak zwykle krótszy: w województwie mazowieckim potrwa on od 20 czerwca do 25 lipca, a w województwie małopolskim od 7 czerwca do 6 lipca. Im dalej na północ od Polski, tym białe noce intensywniejsze i dłuższe - to dla osób przebywających na wysokich szerokościach geograficznych półkuli północnej oznacza schyłek sezonu obserwacji zórz polarnych, który powróci w sierpniu.

Widoczność planet w maju 2014

MERKURY - widoczny od około 8-9 maja do końca miesiąca nisko nad horyzontem północno-zachodnim po zachodzie Słońca. Zwykle przy Słońcu schowanym około 7-10 stopni pod horyzont, elewacja planety będzie wynosiła około 8-10 stopni nad horyzontem, przy jasności od -0,8 do 0,0 mag. Najkorzystniejszy okres widoczności - choć pragnę zauważyć, że i tak w trudnych warunkach - będziemy mieć na przełomie drugiej i trzeciej dekady maja, kiedy to Merkury będzie osiągać maksymalną elongację wschodnią (21.05) oddalając się kątowo od Słońca na 22 stopnie. Niestety niezbyt korzystne nachylenie ekliptyki do horyzontu o tej porze roku nie będzie nam ułatwiać zadania, ale przy pogodnym niebie i wolnym od zabudowań pólnonocno-zachodnim horyzoncie, dostrzeżenie Merkurego powinno być możliwe.

WENUS - praktycznie niewidoczna. Mimo, że jest krótko po maksymalnej elongacji zachodniej, za sprawą bardzo płytkiego nachylenia ekliptyki do horyzontu, wschodzi krótko przed Słońcem i zanim zdąży się wspiąć na więcej niż 5 stopni, niebo jest już całkowicie rozjaśnione. Oczywiście jak to w przypadku Wenus, za sprawą jej znacznej jasności i dużej elongacji od Słońca warto pamiętać o możliwości obserwacji dziennych.

MARS - widoczny doskonale przez całą noc w gwiazdozbiorze Panny, nieopodal jasnej, biało-błękitnej Spiki. Planeta przebywa w okolicach opozycji, w której znalazła się 8 kwietnia, z związku z czym pozostaje ona idealnym celem dla posiadaczy teleskopów. W maju Czerwona Planeta świeci z jasnością od -1,2 mag. na początku miesiąca do -0,5 mag. pod koniec maja. Średnica kątowa tarczki ulega zmniejszaniu z 14,9 do 11,9 sekund, warto zatem czym prędzej korzystać z obecnego czasu dobrej widoczności, albowiem po jego zakończeniu na następny związany z opozycją przyjdzie nam poczekać kolejne 2 lata.

JOWISZ - dobrze widoczny przez cały miesiąc na niebie zachodnim w gwiazdozbiorze Byka. W maju jasność planety zmniejsza się z -2,1 do -1,9 mag., rozmiary kątowe maleją z 35 do 33 sekund łuku. 4 i 31 maja z Jowiszem spotka się Księżyc, o szczegółach tych koniunkcji wspomnę w dalszej części tekstu.

SATURN - widoczny przez całą noc w gwiazdozbiorze Wagi. 10 maja planeta znajdzie się w tegorocznej opozycji, będąc najbliżej Ziemi, świecić będzie z maksymalnym blaskiem w całym sezonie i osiągając największe rozmiary kątowe - 18,4 sekund łuku (sama tarcza) lub blisko 44 sekundy wliczając układ pierścieni dookoła planety. Opozycja Saturna oznacza okres najdogodniejszych warunków w 2014 roku, zachęcam zatem do prób z wykorzystaniem teleskopów. Silniejsze lornetki z 15-krotnym powiększeniem i 70 mm średnicą obiektywów powinny zaś ukazać już słaby zarys pierścieni, ustawionych w tym roku pod bardzo korzystnym już kątem względem Ziemi, standardowe lornetki 50 mm mogą z kolei ukazać wrzecionowaty kształt planety za sprawą szeroko ustawionych ku Ziemi pierścieni, ale bez wyraźniejszych szczegółów. Posiadacze teleskopów 80-100 mm przy większych powiększeniach i stabilnej atmosferze mają szanse na dostrzeżenie Przerwy Cassiniego w systemie pierścieni, wraz z najjaśniejszymi księżycami Saturna, z Tytanem na czele. Wraz z zachodem Słońca planeta wspina się na wschodnią część nieba, góruje o północy na wysokości około 21 stopni kątowych i zachodzi wraz ze świtem. 14 i 15 maja z przebywającym w opozycji Saturnem spotka się bliski pełni Księżyc, o czym wspomnę szerzej w dalszej części tekstu.

URAN - w maju niewidoczny.

NEPTUN - praktycznie niewidoczny, choć nieśmiałe próby w trudnych warunkach obserwacyjnych posiadacze lornetek i teleskopów mogą podejmować od ostatniego tygodnia maja, gdy w momencie świtu cywilnego elewacja Neptuna wynosić będzie 10-12 stopni nad południowo-wschodnim horyzontem, na tle gwiazdozbioru Wodnika.

Ważniejsze zjawiska astronomiczne przypadające w maju, widoczne z terenu Polski

- 04.05 - koniunkcja Księżyca z Jowiszem - pierwsze majowe spotkanie tych obiektów, mające miejsce w 5 dni po nowiu. Oświetlenie Księżyca w czasie tej wieczornej koniunkcji wynosić będzie około 30 %. W czasie największego zbliżenia dystans dzielący sierp Srebrnego Globu od jasnego Jowisza wynosić będzie 6 stopni. Zjawisko przede wszystkim do obserwacji gołym okiem i uwiecznienia na fotografiach, choć posiadaczy lornetek również zachęcam do zrobienia użytku z takiego sprzętu. Wizualizacja tego i innych zjawisk poniżej tekstu.

- 05/06.05 - maksimum roju Eta Akwarydów - stabilny i zwykle dość aktywny rój meteorów, który w pełnej krasie widoczny jest jednak głównie z południowej półkuli i północnej do nie dalej na północ od 40 stopnia szerokości geograficznych. W Polsce radiant Eta-Akwarydów nigdy nie wznosi się zbyt wysoko - 10-12 stopni kątowych, w dodatku dzieje się to na nieco ponad godzinę przed wschodem Słońca. Jeśli pogoda pozwoli, zachęcam mimo wszystko do obserwacji tego roju, istniejącego dzięki słynnej komecie 1P/Halley, w dwie godziny przed świtem - typowego ZHR na poziomie 55 nie zobaczymy, ale na choć pewną jego część szanse powinniśmy mieć. Meteory te są zwykle jasnymi zjawiskami, ale przebywając poza regionami zaświetlonymi nasze szanse na dostrzeżenie czegokolwiek oczywiście będą większe. Maksimum w 2014 roku spodziewane jest 6 maja około godz. 07:00 UT, dla nas zatem będą to okolice godz. 09:00 rano, już blisko 5 godzin po wschodzie Słońca. Zmierzający do I kwadry Księżyc nie będzie w tym roku przeszkadzać w obserwacjach, choć mając na uwadze czynniki o jakich wspomniałem, o korzystnych warunkach widoczności i tak nie możemy w przypadku tego roju mówić.

- 11.05 - koniunkcja Księżyca z Marsem - zjawisko widoczne przez całą noc z 11 na 12 maja. W czasie koniunkcji Księżyc oświetlony będzie już w ponad 90%, a największe zbliżenie do Czerwonej Planety nastąpi tuż po zachodzie Słońca - dystans nieco powyżej 5 stopni, wówczas spotkanie to obserwować można będzie na niebie wschodnim.

- 14.05 - koniunkcja Księżyca z Saturnem - w cztery dni po opozycji planety z pierścieniami, nastąpi koniunkcja z Księżycem będącym idealnie w pełni. Zjawisko widoczne przez całą noc, z najkorzystniejszymi warunkami około godz. 22:30 - wówczas przy 15-stopniowej elewacji nad wschodnim horyzontem, dystans dzielący oba obiekty wyniesie 5 stopni kątowych.

- 31.05 - koniunkcja Księżyca z Jowiszem - w ostatni majowy wieczór, Księżyc będący 3 doby po nowiu spotka się ponownie z Jowiszem, świecącym wówczas coraz słabiej za sprawą zbliżania się do Słońca. Nie będzie to bliska koniunkcja, dystans dzielący cienki, oświetlony w zaledwie 9% sierp Srebrnego Globu od największej z planet, wynosić będzie nieco więcej od 8 stopni, nie obejmą tego więc typowe lornetki z 5 czy nawet 6-stopniowym polem widzenia. W przypadku sprzyjającej pogody i dostępu do niezabudowanego horyzontu od strony północno-zachodniej zachęcam przede wszystkim do prób fotograficznych, ponieważ przy niewielkim oświetleniu Księżyca (przy elewacji 6 stopni) i Słońcu będącym przynajmniej 6 stopni pod horyzontem może pojawić się szansa na uwiecznienia światła popielatego - choć na to najlepszy czas o porze wiosennej mamy już za sobą.

Długość nocy w maju 2014. Czarny kolor odpowiada nocy astronomicznej (Słońce co najmniej 18 stopni pod horyzontem), im jaśniejszy odcień żółtego tym większa faza Księżyca.

Czasy i dane dot. jasności i rozmiarów planet wygenerowane w CalSky.
Wizualizacje dzięki Stellarium i HNSky.

Bądź na bieżąco ze zjawiskami astronomicznymi i zapleczem amatora astronomii - dołącz do stałych czytelników bloga na Facebooku.