Niniejszy wpis jest aktualizowany na żywo. Aby odczytywać nowe informacje zalecane jest odświeżanie witryny (klawisz F5). Zdjęcia pochodzą z przekazu telewizji NASA.
20:00 Prom kosmiczny Atlantis sprowadzany jest do hangaru OPF-2 i niebawem się w nim znajdzie, co potwierdza oficjalne wycofanie ze służby ostatniego z promów kosmicznych floty NASA. Misja STS-135 - historyczna, pożegnalna misja została zrealizowana planowo, a załodze udało się bezpiecznie powrócić domu. Nasza wyjątkowa przygoda z wahadłowcami dobiegła końca. Przez kilka ostatnich lotów gromadziliśmy się wspólnie, by śledzić na żywo przebieg każdej z misji. Przez te miesiące dotarliśmy nieubłaganie do 21 lipca 2011 roku - dnia, który zamyka program promów kosmicznych. Być może trudno w to uwierzyć, trudno przyjąć to do wiadomości, jednak fakt jest faktem - promy kosmiczne przeszły do historii. Ta historia działa się na naszych oczach, a mi jako autorowi niniejszej witryny było niezmiernie miło przybliżać Wam, wszystkim czytelnikom ten i poprzednie loty programu wahadłowców.
Za wszystkie wizyty, za wszystkie komentarze zamieszczane pod artykułami i miłe wiadomości dostarczane pocztą mailową, pragnę szczerze podziękować i oczywiście zachęcić do dalszego odwiedzania bloga. Co przyniesie przyszłość? Co będzie dalej? Wszyscy zadajemy sobie to pytanie, ale zdaje się, że na odpowiedzi trzeba nam jeszcze będzie poczekać.
Program Promów Kosmicznych stał się historią. Po pewnym czasie może nam brakować tych startów, tych powrotów na Ziemię, tych wszystkich misji i zadań wykonywanych przez astronautów, którymi tak się w ostatnich latach ekscytowaliśmy śledząc je na żywo. Gdy tak się stanie, będzie jednak do czego wracać! Pozostaną nam niesamowite wspomnienia, pełne wrażeń relacje i inne materiały przypominające o niesamowitych dokonaniach garstki ludzi, która znalazła się w wąskim gronie astronautów programu STS.
Na naszych oczach zamknięta została 30-letnia era tych niesamowitych maszyn. Na naszych oszach zamknięto pewien rozdział historii załogowej astronautyki. Ale poza tym kresem wahadłowców, nic się nie kończy. Wręcz przeciwnie - dopiero zaczyna! Zaczyna się coś zupełnie nowego. Historia trwa nadal - warto ją śledzić! I właśnie tym pozytywnym akcentem kończy się ostatnia na Hawkeye Astro-Blog specjalna relacja na żywo z ostatniego w historii lądowania promu kosmicznego. Byliśmy dziś razem tak licznie jak nigdy dotąd. Pamięć pozostanie - specjalny spot stworzony w podzięce dla wszystkich czytelników także niech nam przypomina w przyszłości o czasach, w których gromadziliśmy się wspólnie by patrzeć jak ponad atmosferę ziemską wzbijały się tak niesamowite maszyny jakimi były promy kosmiczne.
Dziękuję wszystkim za obecność, komentarze, i miłe słowa które motywują do dalszego redagowania tej witryny. Do zobaczenia przy kolejnych odwiedzinach!
19:20 Pokazało się kilku interesujących fotografii dokumentujących ostatnie w historii lądowanie promu kosmicznego. Poniżej część z nich.
18:46 Załoga misji STS-135 także przybyła przed hangar OPF-2, by pożegnać się z wahadłowcem, na jakim wykonano ostatni lot programu STS.
18:23 Zakończyła się konferencja z astronautami. Niebawem Atlantis ponownie ruszy w stronę hangaru OPF-2.
18:03 Za chwilę konferencja z udziałem astronautów ostatniej misji programu promów kosmicznych.
18:00 Dzisiejszy dzień jest wyjątkowy. Zanim Atlantis trafi do OPF-2 przygotowano krótkie przemówienia i podsumowania programu.
17:29 Jest godzina 17:29. Dokładnie 14 dni temu o tej porze rozpoczęła się misja STS-135. Dziś żegnamy Atlantisa jak i cały program wahadłowców. Tłumy ludzi zgromadziły się by pożegnać prom przed wprowadzeniem go do hangaru.
17:23 Atlantis powoli zmierza do hangaru OPF-2. To już ostatnie tego typu widoki.
17:10 Transportowanie promu Atlantis do OPF trwa. Przed ostatecznym wprowadzeniem wahadłowca do hangaru nastąpią jeszcze przerwy na wykonanie pamiątkowych fotografii.
16:50 Trwa transport promu kosmicznego Atlantis z pasa Runway 15 do hangaru OPF.
16:10 Rozpoczęła się konferencja Post Landing, omawiająca dzisiejsze historyczne lądowanie promu Atlantis.
15:34 Za kilkanaście minut powinien się rozpocząć transport promu Atlantis do hangaru OPF gdzie oficjalnie zakończy swoją służbę.
14:39 Za moment telewizja NASA pokaże najważniejsze chwile misji STS-135.
14:00 Nagranie ukazujące ostatnie w dziejach lądowanie promu kosmicznego można obejrzeć poniżej.
13:51 Prom kosmiczny Atlantis jest zabezpieczany przed przetransportowaniem do hangaru OPF, planowanym na wczesny wieczór czasu polskiego.
13:40 Rozpoczyna się prezentacja lądowania z kilku kamer w KSC.
13:39 Załoga jest już w drodze do kwater astronautów w KSC. Czynności post-landing są kontynuowane. Na procedurę przetransportowania promu kosmicznego Atlantis z pasa Runway 15 do hangaru OPF pogoda zapowiada się idealnie. Przewóz wahadłowca nastąpi za kilka godzin.
13:30 Pora na serię przemówień i podziękowań - rozpoczyna Charles Bolden, administrator NASA.
13:23 Podobnie jak w poprzednich dwóch misjach - STS-133 i STS-134, także i tym razem na pasie pasa nr 15 zaznaczone zostaną miejsca, w których zatrzymały się wszystkie koła promu Atlantis.
13:17 Astronauci wychodzą na pas Runway 15, na którym nastąpiło ostatnie lądowanie promu kosmicznego w historii.
13:16 Niebawem załoga powinna wyjść na zewnątrz i dokonać tradycyjnego obchodu dookoła ostatniego promu kosmicznego, jaki wzbił się w przestrzeń kosmiczną.
13:00 Obecnie trwa swego rodzaju ceremonia w Centrum Kontroli Lotów w Houston z okazji zakończenia pracy nad program trwającym od ostatnich trzech dekad.
12:57 Mija godzina od ostatniego przyziemienia promu kosmicznego w historii.
12:52 Cała czwórka astronautów znajduje się już poza promem kosmicznym.
12:49 Mija 12 minut od wschodu Słońca nad Florydą. Specjaliści misji Sandy Magnus i Rex Walheim opuścili już pokład wahadłowca. Za moment uczynią to dowódca Chris Ferguson i pilot Doug Harley.
12:39 Astronauci znajdują się jeszcze na pokładzie promu Atlantis. Niebawem opuszczą oni po raz ostatni pokład wahadłowca i przejdą do jednego z pojazdów stanowiących cały konwój biorący udział w czynnościach post-landing w czasie każdej misji. Wewnątrz tego pojazdu przeprowadzone zostaną testy medyczne załogi, po czym czwórka astronautów wyjdzie na zewnątrz.
12:25 Nad Przylądkiem Canaveral rozpocznie się niebawem nowy dzień. Trwają procedury post-landing.
12:19 APU zostały wyłączone po raz ostatni.
12:16 Niebawem zostaną pokazane nagrania z finałowego lądowania promu kosmciznego z wielu kamer porozmieszczanych na terenie Centrum Kosmicznego Kennedy'ego.
12:12 Za chwilę ostatnie wyłączenie silników APU.
12:06 Widzimy nieustannie pracujące dysze systemów hydraulicznych APU. Zostaną one włączone za około kwadrans.
12:01 Zakończyła się epoka lotów promów kosmicznych. Atlantis stoi nieruchomo na pasie - załoga bezpiecznie powróciła na Ziemię kończąc 135. i finałowy lot programu wahadłowców. Silniki APU będą pracować jeszcze kilkanaście minut, zanim zamilkną na zawsze.
11:57 TOUCHDOWN! FINAL TOUCHDOWN! Prom kosmiczny Atlantis ląduje po raz ostatni w dziejach zamykając 30-letnią erę rozpoczętą 12 kwietnia 1981 roku. Ta przygoda dobiegła końca!
11:53 Ostatnia prosta! Atlantis zmierza w stronę pasa Runway 15 w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego!
11:51 Tylko 6 minut do ostatniego lądowania wahadłowca. Za moment soonic booms - dwa krótkie huki oznaczające przełamanie bariery dźwięku.
11:49 Atlantis nad Florydą! Rozpoczyna się ostatnie podchodzenie do historycznego lądowania! Atlantis leci z prędkością 4-krotnie większą od dźwięku.
11:48 Pozostało 200 mil do KSC.
11:47 9 minut do końca ery wahadłowców! Atlantis jest niemal nad Florydą.
11:46 Do finalnego lądowania 10 minut! Atlantis w znakomitym stanie zmierza do swojego domu!
11:43 Do ostatniego lądowania wahadłowca w historii pozostaje 13 minut!
11:41 Prom przechodzi przez punkt atmosfery, w którym doszło do rozpadu promu Columbia. Wysokość około 60 km. Dowódca Chris Ferguson zaraportował o pojawieniu się plazmy dookoła promu.
11:39 Prom wykonuje obrót w prawą stronę kontynuując esowanie.
11:35 Ostatnie 21 minut trwania Programu Lotów Promów Kosmicznych. Atlantis przechodzi przez najgroźniejszy etap wchodzenia w atmosferę.
11:32 Atlantis wykonuję skręt w lewą stronę w celu wytracenia szybkości rozpoczynając "esowanie". Osłona termiczna zaczyna się nagrzewać do najwyższych wartości.
11:25 ENTRY INTERFACE. Prom kosmiczny Atlantis rozpoczyna wchodzić ostatni raz w ziemską atmosferę. Załogę ochraniać będzie teraz tylko zewnętrzna osłona termiczna. W Centrum kontroli Lotów narasta jak zwykle napięcie, choć wszystko wskazuje na to, że ostatnie lądowanie wahadłowca w historii się powiedzie.
11:20 Pozostało 5 minut do wejścia w ziemską atmosferę.
11:14 Nos wahadłowca jest już zadzierany w górę, by niebawem prom osiągnął kąt natarcia około 43 stopni.
11:09 Wszystkie systemy sprawne. Załoga doświadczyła przed momentem ostatniego zachodu Słońca. W kokpicie zapanowała ciemność. Jaśniej w kabinie załogi zrobi się podczas wchodzenia w atmosferę za około kwadrans od tego momentu.
11:00 Atlantis jest ustawiany pod odpowiednim kątem do ostatniego w historii wejścia w atmosferę ziemską. Pierwsze skutki oddziaływania atmosfery na wahadłowiec nastąpią około godziny 11:25.
10:52 OMS wyłączone. Prom kosmiczny Atlantis powraca do domu! Nie można się już wycofać!
10:49 DEORBITACJA! Ostatnia deoribtacja promu kosmicznego w historii! Odpalono silniki OMS, które będą aktywne 3 minuty 16 sekund.
10:48 Osiągnięto poprawną konfigurację promu do deorbitacji.
10:43 Pozostało 6 minut do zainicjowania spadku z orbity.
10:35 Do odpalenia silników manewrowych 14 minut. Prom ustawiany jest ogonem w kierunku lotu do prawidłowego rozpoczęcia deorbitacji.
10:30 Po raz ostatni w historii następuje przelot promu kosmicznego nad Polską!
10:27 Załoga Atlantisa widzi w tym momencie ostatni wschód Słońca na orbicie. Rozpoczyna się 200. i ostatnie w historii okrążenie promu kosmicznego dookoła Ziemi.
10:23 W związku z wydaną zgodą na ostatni powrót promu kosmicznego do ziemskiej atmosfery warto wiedzieć, jakie wydarzenia czekają nas w przeciągu następnych kilkudziesięciu minut. O godz. 10:49 rozpocznie się ostatnia w historii deorbitacja promu kosmicznego. Na 3 minuty 16 sekund odpalone zostaną silniki manewrowe w celu zmniejszenia prędkości promu w ruchu po orbicie i tym samym zainicjowania jego powolnego spadku z oribty. Po odpaleniu silników, rozpoczynającym proces deorbitacji nie będzie można się już wycofać.
Przez kolejne minuty uruchamiane będa na krótko silniczki manewrowe RCS w celu ustawienia promu kosmicznego pod odpowiednim kątem natarcia dla wejścia w atmosferę ziemską. Kąt ten wynosi około 43 stopni i nie może być ani zbyt ostry (prom spaliłby się w atmosferze), ani zbyt płytki (maszyna odbiłaby się od atmosfery). Poprawny kąt natarcia promu kosmicznego zostanie uzyskany na około 45 minut przed przyziemieniem.
Na 30 minut przed lądowaniem nastąpi "entry-interface" - początek wchodzenia w ziemską atmosferę. W tym momencie prom zacznie odczuwać pierwsze efekty tego procesu. Kluczową rolę zacznie odgrywać osłona termiczna, zdolna wytrzymać temperatury rzędu 1600 stopni Celsjusza. Podczas wchodzenia w ziemską atmosferę nie będą używane silniki główne promu - lot odbywac się będzie trybym "szybowcowym" bez jakiegokolwiek napędu. Podczas deorbitacji i wchodzenia w ziemską atmosferę wahadłowiec będzie musiał wytracić szybkość z około 28000 km/h do zaledwie 350 km/h, a więc prędkości zachodzącej podczas kołowania na pasie startowym.
Na 20 minut do przyziemienia rozpocznie się najgroźniejszy etap wchodzenia w ziemską atmosferę. Wówczas na prom będą działać największe temperatury - rozgrzana plazma spowijająca orbiter może osiągnąć nawet 1500 stopni Celsjusza! Gazy spowijające maszynę będą tak gęste, że łączność z Centrum Kontroli Lotów w Houston może zostać częściowo zerwana. Nie powinna się ona jednak urwać w stopniu całkowitym. Do 15 minut przed lądowaniem będą trwać najniebezpieczniejsze momenty powrotu na Ziemię - właśnie w tych chwilach, na 16 minut przed lądowaniem na wysokości około 63 km doszło do rozpadu promu Columbia, którego osłona termiczna była uszkodzona i nie wytrzymała wejścia w atmosferę.
Po przejściu przez najgroźniejsze etapy wchodzenia w atmosferę, na około 10 minut przed przyziemieniem prom powinien być widoczny dla kamer śledzących w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego. Na około 5 minut przed lądowaniem zostanie przełamana bariera dźwięku. Wówczas nastąpią szybko po sobie dwa krótkie, lecz donośne huki, tzw. sonic boom, oznaczające, że prom leci już z prędkością poddźwiękową.
Na dwie minuty przed lądowaniem pilot promu Doug Harley nakieruje wahadłowiec na ostatnią prostą do pasa startowego. Podczas finałowego podchodzenia do lądowania pojazd lecieć będzie w stronę pasa startowego 20 razy szybciej niż pasażerski samolot.
Na wysokości 2000 stóp nad Ziemią, dowódca Chris Ferguson powoli nakieruje prom kosmiczny pod odpowiednim kątem do ostatniego podejścia do lądowania. W 15 sekund przed kołowaniem nos wahadłowca zostanie zadarty w górę, zostanie wysunięte podwozie i kola pojazdu. Chwile później powinno nastąpić przyziemienie parą tylnych kół (ogłoszone zostanie to komendą "main gear touchdown"), po czym zostanie wypuszczony spadochron hamujący. Następnie przednie koło powinno dotknąć pasa startowego (komenda "nose gear touchdown") ozanczająca prawidłowe i bezpiecznie lądowanie w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego. Kilkadziesiąt sekund później komendą "wheel stop" stanie się jasne, że prom kosmiczny stoi nieruchomo na pasie a cały Program Lotów Promów Kosmicznych stanie się historią.
Takiego scenariusza pozostaje życzyć załodze misji STS-135!
10:14 GO FOR DEORBIT BURN! Wydano zgodę na rozpoczęcie deorbitacji o godzinie 10:49! Ostatnie w historii lądowanie promu kosmicznego nastąpić powinno o godz. 11:56 czasu polskiego.
10:10 APU PRE-START. Rozpoczynają się testy APU. Pilot Doug Harley przeprowadził już test dysz silników systemu OMS (Orbiter Manuverung System), które zainicjują spadek z orbity.
10:00 Na godzinę 10:20 czasu polskiego zaplanowane jest finałowe głosowanie personelu kontroli lotu w celu ustalenia decyzji GO/NO GO dla deorbitacji o godz. 10:49 i lądowania o 11:56. Dyrektor lotu Tony Ceccacci ma ogłosić decyzję o godzinie 10:29, ale czas ten może ulec przyspieszeniu. Nie ma żadnych przeciwwskazań na powrót do domu za pierwszym podejściem.
09:52 Na dwie godziny przed lądowaniem cała załoga, począwszy od dowódcy misji Chrisa Fergusona rozpoczyna ubierać słynne pomarańczowe skafandry ciśnieniowe stosowane również podczas startów. Kombinezony te mają ułatwić astronautom znoszenie ogromnych przeciążeń podczas wchodzenia w ziemską atmosferę. Po ich założeniu załoga zajmie swoje miejsca w wyznaczonych miejscach na pokładzie promu Atlantis.
09:49 Godzina do ostatniej deorbitacji promu kosmicznego.
09:47 GO FOR FLUID LOADING! Zgoda na rozpoczęcie spożywania specjalnych płynów ułatwiających przystosowanie się organizmom astronautów do grawitacji po wylądowaniu na Ziemi. To zazwyczaj dobry znak do tego, by powrócić na Ziemię bez jakichkolwiek opóźnień!
09:23 Już tylko dwie i pół godziny do ostatniego lądowania promu kosmicznego w historii. Wiele wskazuje na to, że obecnie wykonywane 199. okrążenie Ziemi przez prom Atlantis, jest jego ostatnim pełnym okrążeniem. Podzcas kolejnego rozpocząć się już powinna deorbitacja.
09:10 Astronauta NASA, Rick Sturckow rozpoczyna przelot nad rejonem lądowania specjalnym odrzutowcem mającym pomóc w ocenie warunków pogodowych dla powracającego wahadłowca. Obecnie siła wiatru zmalała do 1 węzła, widoczność wciąż znakomita.
08:49 Dwie godziny do ostatniej deorbitacji promu kosmicznego Atlantis.
08:46 Obecnie nad Florydą nie występuje zachmurzenie nieba. Widoczność jest bardzo dobra, a wiatr niezwykle łagodny, powiewający z siłą do najwyżej 4 węzłów. Komputery pokładowe rozpoczęły działanie z oprogramowaniem OPS-3. Atlantis wykonuje 199. okrążenie Ziemi podczas misji STS-135.
08:31 Zgoda na przejście oprogramowania z OPS-2 na OPS-3, pomocnego przy procesie schodzenia z orbity i zarządzającego komputerami pokładowymi podczas wchodzenia w atmosferę ziemską.
08:19 Ładownia zamknięta poprawnie. Pogoda nad Florydą jest idealna na dzisiejsze lądowanie.
08:09 Na niemal cztery godziny przed planowanym lądowaniem załoga dokonuje zamknięcia drzwi ładowni promu kosmicznego. Była ona otwarta przez niemal całą część misji, z wyjątkiem startu. W tym samym czasie należy się spodziewać decyzji Centrum Kontroli Lotów w sprawie aktywacji OPS-3 - oprogramowania komputerów pokładowych wahadłowca odpowiadającego za zarządzanie orbiterem podczas wchodzenia w atmosferę i lądowania.
08:04 GO FOR PAYLOAD BAY DOOR CLOSING! Zgoda na zamknięcie ładowni promu kosmicznego Atlantis! Zamknięcie drzwi ładowni powinno nastąpić o godz. 08:16.
07:49 Pozostały równo 3 godziny do możliwej pierwszej deorbitacji.
07:31 Niebawem personel MCC w Houston dokona głosowania GO/NO GO w sprawie pozwolenia załodze na zamknięcie ładowni promu.
07:16 Atlantis przelatuje na Włochami. To prawdopodobnie przedostatni przelot ostatniego wahadłowca nad Europą.
07:10 Dzisiejsze lądowanie zaliczać się będzie do lądowań nocnych. Będzie to takie 25. lądowanie w historii programu STS i jednocześnie 19. lądowanie nocne mające miejsce w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego.
07:01 Za około godzinę załoga powinna dokonać zamknięcia drzwi ładowni promu kosmicznego Atlantis.
06:46 Atlantis przelatuje w tym momencie nad zachodnimi wybrzeżami Ameryki Południowej wykonując 198. okrążenie Ziemi podczas tej misji. Pierwsza możliwa deorbitacja możliwa jest podczas 200. okrążenia Ziemi, z jej rozpoczęciem o godz. 10:49 czasu polskiego i lądowaniem o godz. 11:56 na około 40 minut przed wschodem Słońca nad Przylądkiem Canaveral.
06:39 Warunki pogodowe nad Florydą w jutrzejszym dniu na wypadek odłożenia lądowania o 24 godziny nie zmieniają się znacznie, wciąż utrzymywać się będzie bardzo sprzyjająca pogoda.
06:23 Około 5 i pół godziny dzieli nas od pierwszej możliwej dziś próby lądowania. Warunki pogodowe nad Florydą stale się poprawiają, prawdopodobne więc, że lądowanie powiedzie się w pierwszym terminie. Najważniejsze przygotowania astronautów przed deorbitacją rozpoczną się na 4 godziny przed przyziemieniem.
06:19 Zegar odmierzający czas od początku programu, który nastąpił 30 lat temu, odmierza ostatnie godziny tego rozdziału załogowej astronautyki. Zegar nieustannie tyka - tyka od 12 kwietnia 1981 roku, kiedy w niebo and Florydą wzbiła się Columbia - pierwszy prom kosmiczny, jaki odbył lot na orbitę i bezpiecznie powrócił na Ziemię. Dziś ten sam zegar tykać przestanie. Do tego momentu pozostało wszystkim - i astronautom, i personelowi NASA i nam widzom zgromadzonym na całym świecie kilka godzin czasu. Warto zatem śledzić na żywo te wydarzenia. Dzisiejszy dzień zapisze się w kartach historii jako dzień zakończenia astronautycznej epoki trwającej już 30 lat.
06:10 Prom kosmiczny Atlantis ma dziś dwie opcje lądowania. Pierwsza możliwa opcja to zejście na ziemię orbitą numer 200, z deorbitacją o godz. 10:49 i lądowaniem o godz. 11:56. W razie przełożenia lądowania do orbity numer 201, deorbitacja może nastąpić również o godz. 12:25, lądowanie zaś o godz. 13:32. Pierwsza opcja to lądowanie na 42 minuty przed wschodem Słońca nad Przylądkiem Canaveral - w nie da się ukryć - ciemnej i niezbyt efektownej scenerii. Lądowanie przy korzystaniu z orbity nr 201 wiąże się z przyziemieniem w niecałą godzinę po wschodzie Słońca nad Florydą, dzięki czemu widzowie mogliby liczyć na efektowniejsze zakończenie programu. Najważniejsze jednak, by załodze udało się bezpiecznie powrócić do domu i swoich rodzin.
06:00 Koniec końca! Nadszedł oczekiwany historyczny dzień. Już dziś 30-letnia era promów kosmicznych dobiegnie końca. Załoga promu kosmicznego Atlantis rozpocznie ostatnie przygotowania do finałowej deorbitacji wahadłowca w historii. Wielkie oczekiwanie, wielkie emocje, wielkie lądowanie - przed nami kres najwspanialsszych pojazdów kosmicznych wybudowanych przez człowieka. Rozpoczyna się ostatnia taka specjalna relacja na żywo z ostatnich godzin trwania Programu Lotów Promów Kosmicznych i historycznego lądowania w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego!
20:00 Prom kosmiczny Atlantis sprowadzany jest do hangaru OPF-2 i niebawem się w nim znajdzie, co potwierdza oficjalne wycofanie ze służby ostatniego z promów kosmicznych floty NASA. Misja STS-135 - historyczna, pożegnalna misja została zrealizowana planowo, a załodze udało się bezpiecznie powrócić domu. Nasza wyjątkowa przygoda z wahadłowcami dobiegła końca. Przez kilka ostatnich lotów gromadziliśmy się wspólnie, by śledzić na żywo przebieg każdej z misji. Przez te miesiące dotarliśmy nieubłaganie do 21 lipca 2011 roku - dnia, który zamyka program promów kosmicznych. Być może trudno w to uwierzyć, trudno przyjąć to do wiadomości, jednak fakt jest faktem - promy kosmiczne przeszły do historii. Ta historia działa się na naszych oczach, a mi jako autorowi niniejszej witryny było niezmiernie miło przybliżać Wam, wszystkim czytelnikom ten i poprzednie loty programu wahadłowców.
Za wszystkie wizyty, za wszystkie komentarze zamieszczane pod artykułami i miłe wiadomości dostarczane pocztą mailową, pragnę szczerze podziękować i oczywiście zachęcić do dalszego odwiedzania bloga. Co przyniesie przyszłość? Co będzie dalej? Wszyscy zadajemy sobie to pytanie, ale zdaje się, że na odpowiedzi trzeba nam jeszcze będzie poczekać.
Program Promów Kosmicznych stał się historią. Po pewnym czasie może nam brakować tych startów, tych powrotów na Ziemię, tych wszystkich misji i zadań wykonywanych przez astronautów, którymi tak się w ostatnich latach ekscytowaliśmy śledząc je na żywo. Gdy tak się stanie, będzie jednak do czego wracać! Pozostaną nam niesamowite wspomnienia, pełne wrażeń relacje i inne materiały przypominające o niesamowitych dokonaniach garstki ludzi, która znalazła się w wąskim gronie astronautów programu STS.
Na naszych oczach zamknięta została 30-letnia era tych niesamowitych maszyn. Na naszych oszach zamknięto pewien rozdział historii załogowej astronautyki. Ale poza tym kresem wahadłowców, nic się nie kończy. Wręcz przeciwnie - dopiero zaczyna! Zaczyna się coś zupełnie nowego. Historia trwa nadal - warto ją śledzić! I właśnie tym pozytywnym akcentem kończy się ostatnia na Hawkeye Astro-Blog specjalna relacja na żywo z ostatniego w historii lądowania promu kosmicznego. Byliśmy dziś razem tak licznie jak nigdy dotąd. Pamięć pozostanie - specjalny spot stworzony w podzięce dla wszystkich czytelników także niech nam przypomina w przyszłości o czasach, w których gromadziliśmy się wspólnie by patrzeć jak ponad atmosferę ziemską wzbijały się tak niesamowite maszyny jakimi były promy kosmiczne.
Dziękuję wszystkim za obecność, komentarze, i miłe słowa które motywują do dalszego redagowania tej witryny. Do zobaczenia przy kolejnych odwiedzinach!
19:20 Pokazało się kilku interesujących fotografii dokumentujących ostatnie w historii lądowanie promu kosmicznego. Poniżej część z nich.
 |
| Załoga ISS sfotografowała moment, w którym Atlantis ostatni raz zaczął wchodzić w ziemską atmosferę. Widoczna jest smuga rozgrzanej plazmy i gazów wytwarzanych podczas tego etapu deorbitacji. |
18:23 Zakończyła się konferencja z astronautami. Niebawem Atlantis ponownie ruszy w stronę hangaru OPF-2.
18:03 Za chwilę konferencja z udziałem astronautów ostatniej misji programu promów kosmicznych.
18:00 Dzisiejszy dzień jest wyjątkowy. Zanim Atlantis trafi do OPF-2 przygotowano krótkie przemówienia i podsumowania programu.
17:29 Jest godzina 17:29. Dokładnie 14 dni temu o tej porze rozpoczęła się misja STS-135. Dziś żegnamy Atlantisa jak i cały program wahadłowców. Tłumy ludzi zgromadziły się by pożegnać prom przed wprowadzeniem go do hangaru.
17:23 Atlantis powoli zmierza do hangaru OPF-2. To już ostatnie tego typu widoki.
17:10 Transportowanie promu Atlantis do OPF trwa. Przed ostatecznym wprowadzeniem wahadłowca do hangaru nastąpią jeszcze przerwy na wykonanie pamiątkowych fotografii.
16:50 Trwa transport promu kosmicznego Atlantis z pasa Runway 15 do hangaru OPF.
16:10 Rozpoczęła się konferencja Post Landing, omawiająca dzisiejsze historyczne lądowanie promu Atlantis.
15:34 Za kilkanaście minut powinien się rozpocząć transport promu Atlantis do hangaru OPF gdzie oficjalnie zakończy swoją służbę.
14:39 Za moment telewizja NASA pokaże najważniejsze chwile misji STS-135.
14:00 Nagranie ukazujące ostatnie w dziejach lądowanie promu kosmicznego można obejrzeć poniżej.
Credit: NASA TV / iss2013
13:51 Prom kosmiczny Atlantis jest zabezpieczany przed przetransportowaniem do hangaru OPF, planowanym na wczesny wieczór czasu polskiego.
13:40 Rozpoczyna się prezentacja lądowania z kilku kamer w KSC.
13:39 Załoga jest już w drodze do kwater astronautów w KSC. Czynności post-landing są kontynuowane. Na procedurę przetransportowania promu kosmicznego Atlantis z pasa Runway 15 do hangaru OPF pogoda zapowiada się idealnie. Przewóz wahadłowca nastąpi za kilka godzin.
13:30 Pora na serię przemówień i podziękowań - rozpoczyna Charles Bolden, administrator NASA.
13:23 Podobnie jak w poprzednich dwóch misjach - STS-133 i STS-134, także i tym razem na pasie pasa nr 15 zaznaczone zostaną miejsca, w których zatrzymały się wszystkie koła promu Atlantis.
13:17 Astronauci wychodzą na pas Runway 15, na którym nastąpiło ostatnie lądowanie promu kosmicznego w historii.
13:16 Niebawem załoga powinna wyjść na zewnątrz i dokonać tradycyjnego obchodu dookoła ostatniego promu kosmicznego, jaki wzbił się w przestrzeń kosmiczną.
13:00 Obecnie trwa swego rodzaju ceremonia w Centrum Kontroli Lotów w Houston z okazji zakończenia pracy nad program trwającym od ostatnich trzech dekad.
12:57 Mija godzina od ostatniego przyziemienia promu kosmicznego w historii.
12:52 Cała czwórka astronautów znajduje się już poza promem kosmicznym.
12:49 Mija 12 minut od wschodu Słońca nad Florydą. Specjaliści misji Sandy Magnus i Rex Walheim opuścili już pokład wahadłowca. Za moment uczynią to dowódca Chris Ferguson i pilot Doug Harley.
12:39 Astronauci znajdują się jeszcze na pokładzie promu Atlantis. Niebawem opuszczą oni po raz ostatni pokład wahadłowca i przejdą do jednego z pojazdów stanowiących cały konwój biorący udział w czynnościach post-landing w czasie każdej misji. Wewnątrz tego pojazdu przeprowadzone zostaną testy medyczne załogi, po czym czwórka astronautów wyjdzie na zewnątrz.
12:25 Nad Przylądkiem Canaveral rozpocznie się niebawem nowy dzień. Trwają procedury post-landing.
12:19 APU zostały wyłączone po raz ostatni.
12:16 Niebawem zostaną pokazane nagrania z finałowego lądowania promu kosmciznego z wielu kamer porozmieszczanych na terenie Centrum Kosmicznego Kennedy'ego.
12:12 Za chwilę ostatnie wyłączenie silników APU.
12:06 Widzimy nieustannie pracujące dysze systemów hydraulicznych APU. Zostaną one włączone za około kwadrans.
12:01 Zakończyła się epoka lotów promów kosmicznych. Atlantis stoi nieruchomo na pasie - załoga bezpiecznie powróciła na Ziemię kończąc 135. i finałowy lot programu wahadłowców. Silniki APU będą pracować jeszcze kilkanaście minut, zanim zamilkną na zawsze.
11:57 TOUCHDOWN! FINAL TOUCHDOWN! Prom kosmiczny Atlantis ląduje po raz ostatni w dziejach zamykając 30-letnią erę rozpoczętą 12 kwietnia 1981 roku. Ta przygoda dobiegła końca!
11:53 Ostatnia prosta! Atlantis zmierza w stronę pasa Runway 15 w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego!
11:51 Tylko 6 minut do ostatniego lądowania wahadłowca. Za moment soonic booms - dwa krótkie huki oznaczające przełamanie bariery dźwięku.
11:49 Atlantis nad Florydą! Rozpoczyna się ostatnie podchodzenie do historycznego lądowania! Atlantis leci z prędkością 4-krotnie większą od dźwięku.
11:48 Pozostało 200 mil do KSC.
11:47 9 minut do końca ery wahadłowców! Atlantis jest niemal nad Florydą.
11:46 Do finalnego lądowania 10 minut! Atlantis w znakomitym stanie zmierza do swojego domu!
11:43 Do ostatniego lądowania wahadłowca w historii pozostaje 13 minut!
11:41 Prom przechodzi przez punkt atmosfery, w którym doszło do rozpadu promu Columbia. Wysokość około 60 km. Dowódca Chris Ferguson zaraportował o pojawieniu się plazmy dookoła promu.
11:39 Prom wykonuje obrót w prawą stronę kontynuując esowanie.
11:35 Ostatnie 21 minut trwania Programu Lotów Promów Kosmicznych. Atlantis przechodzi przez najgroźniejszy etap wchodzenia w atmosferę.
11:32 Atlantis wykonuję skręt w lewą stronę w celu wytracenia szybkości rozpoczynając "esowanie". Osłona termiczna zaczyna się nagrzewać do najwyższych wartości.
11:25 ENTRY INTERFACE. Prom kosmiczny Atlantis rozpoczyna wchodzić ostatni raz w ziemską atmosferę. Załogę ochraniać będzie teraz tylko zewnętrzna osłona termiczna. W Centrum kontroli Lotów narasta jak zwykle napięcie, choć wszystko wskazuje na to, że ostatnie lądowanie wahadłowca w historii się powiedzie.
 |
| Dyrektorem wejścia w atmosferę jest Tony Ceccacci. |
11:14 Nos wahadłowca jest już zadzierany w górę, by niebawem prom osiągnął kąt natarcia około 43 stopni.
11:09 Wszystkie systemy sprawne. Załoga doświadczyła przed momentem ostatniego zachodu Słońca. W kokpicie zapanowała ciemność. Jaśniej w kabinie załogi zrobi się podczas wchodzenia w atmosferę za około kwadrans od tego momentu.
11:00 Atlantis jest ustawiany pod odpowiednim kątem do ostatniego w historii wejścia w atmosferę ziemską. Pierwsze skutki oddziaływania atmosfery na wahadłowiec nastąpią około godziny 11:25.
10:52 OMS wyłączone. Prom kosmiczny Atlantis powraca do domu! Nie można się już wycofać!
10:49 DEORBITACJA! Ostatnia deoribtacja promu kosmicznego w historii! Odpalono silniki OMS, które będą aktywne 3 minuty 16 sekund.
10:48 Osiągnięto poprawną konfigurację promu do deorbitacji.
10:43 Pozostało 6 minut do zainicjowania spadku z orbity.
10:35 Do odpalenia silników manewrowych 14 minut. Prom ustawiany jest ogonem w kierunku lotu do prawidłowego rozpoczęcia deorbitacji.
10:30 Po raz ostatni w historii następuje przelot promu kosmicznego nad Polską!
10:27 Załoga Atlantisa widzi w tym momencie ostatni wschód Słońca na orbicie. Rozpoczyna się 200. i ostatnie w historii okrążenie promu kosmicznego dookoła Ziemi.
10:23 W związku z wydaną zgodą na ostatni powrót promu kosmicznego do ziemskiej atmosfery warto wiedzieć, jakie wydarzenia czekają nas w przeciągu następnych kilkudziesięciu minut. O godz. 10:49 rozpocznie się ostatnia w historii deorbitacja promu kosmicznego. Na 3 minuty 16 sekund odpalone zostaną silniki manewrowe w celu zmniejszenia prędkości promu w ruchu po orbicie i tym samym zainicjowania jego powolnego spadku z oribty. Po odpaleniu silników, rozpoczynającym proces deorbitacji nie będzie można się już wycofać.
Przez kolejne minuty uruchamiane będa na krótko silniczki manewrowe RCS w celu ustawienia promu kosmicznego pod odpowiednim kątem natarcia dla wejścia w atmosferę ziemską. Kąt ten wynosi około 43 stopni i nie może być ani zbyt ostry (prom spaliłby się w atmosferze), ani zbyt płytki (maszyna odbiłaby się od atmosfery). Poprawny kąt natarcia promu kosmicznego zostanie uzyskany na około 45 minut przed przyziemieniem.
Na 30 minut przed lądowaniem nastąpi "entry-interface" - początek wchodzenia w ziemską atmosferę. W tym momencie prom zacznie odczuwać pierwsze efekty tego procesu. Kluczową rolę zacznie odgrywać osłona termiczna, zdolna wytrzymać temperatury rzędu 1600 stopni Celsjusza. Podczas wchodzenia w ziemską atmosferę nie będą używane silniki główne promu - lot odbywac się będzie trybym "szybowcowym" bez jakiegokolwiek napędu. Podczas deorbitacji i wchodzenia w ziemską atmosferę wahadłowiec będzie musiał wytracić szybkość z około 28000 km/h do zaledwie 350 km/h, a więc prędkości zachodzącej podczas kołowania na pasie startowym.
Na 20 minut do przyziemienia rozpocznie się najgroźniejszy etap wchodzenia w ziemską atmosferę. Wówczas na prom będą działać największe temperatury - rozgrzana plazma spowijająca orbiter może osiągnąć nawet 1500 stopni Celsjusza! Gazy spowijające maszynę będą tak gęste, że łączność z Centrum Kontroli Lotów w Houston może zostać częściowo zerwana. Nie powinna się ona jednak urwać w stopniu całkowitym. Do 15 minut przed lądowaniem będą trwać najniebezpieczniejsze momenty powrotu na Ziemię - właśnie w tych chwilach, na 16 minut przed lądowaniem na wysokości około 63 km doszło do rozpadu promu Columbia, którego osłona termiczna była uszkodzona i nie wytrzymała wejścia w atmosferę.
Po przejściu przez najgroźniejsze etapy wchodzenia w atmosferę, na około 10 minut przed przyziemieniem prom powinien być widoczny dla kamer śledzących w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego. Na około 5 minut przed lądowaniem zostanie przełamana bariera dźwięku. Wówczas nastąpią szybko po sobie dwa krótkie, lecz donośne huki, tzw. sonic boom, oznaczające, że prom leci już z prędkością poddźwiękową.
Na dwie minuty przed lądowaniem pilot promu Doug Harley nakieruje wahadłowiec na ostatnią prostą do pasa startowego. Podczas finałowego podchodzenia do lądowania pojazd lecieć będzie w stronę pasa startowego 20 razy szybciej niż pasażerski samolot.
Na wysokości 2000 stóp nad Ziemią, dowódca Chris Ferguson powoli nakieruje prom kosmiczny pod odpowiednim kątem do ostatniego podejścia do lądowania. W 15 sekund przed kołowaniem nos wahadłowca zostanie zadarty w górę, zostanie wysunięte podwozie i kola pojazdu. Chwile później powinno nastąpić przyziemienie parą tylnych kół (ogłoszone zostanie to komendą "main gear touchdown"), po czym zostanie wypuszczony spadochron hamujący. Następnie przednie koło powinno dotknąć pasa startowego (komenda "nose gear touchdown") ozanczająca prawidłowe i bezpiecznie lądowanie w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego. Kilkadziesiąt sekund później komendą "wheel stop" stanie się jasne, że prom kosmiczny stoi nieruchomo na pasie a cały Program Lotów Promów Kosmicznych stanie się historią.
Takiego scenariusza pozostaje życzyć załodze misji STS-135!
10:14 GO FOR DEORBIT BURN! Wydano zgodę na rozpoczęcie deorbitacji o godzinie 10:49! Ostatnie w historii lądowanie promu kosmicznego nastąpić powinno o godz. 11:56 czasu polskiego.
10:10 APU PRE-START. Rozpoczynają się testy APU. Pilot Doug Harley przeprowadził już test dysz silników systemu OMS (Orbiter Manuverung System), które zainicjują spadek z orbity.
10:00 Na godzinę 10:20 czasu polskiego zaplanowane jest finałowe głosowanie personelu kontroli lotu w celu ustalenia decyzji GO/NO GO dla deorbitacji o godz. 10:49 i lądowania o 11:56. Dyrektor lotu Tony Ceccacci ma ogłosić decyzję o godzinie 10:29, ale czas ten może ulec przyspieszeniu. Nie ma żadnych przeciwwskazań na powrót do domu za pierwszym podejściem.
09:52 Na dwie godziny przed lądowaniem cała załoga, począwszy od dowódcy misji Chrisa Fergusona rozpoczyna ubierać słynne pomarańczowe skafandry ciśnieniowe stosowane również podczas startów. Kombinezony te mają ułatwić astronautom znoszenie ogromnych przeciążeń podczas wchodzenia w ziemską atmosferę. Po ich założeniu załoga zajmie swoje miejsca w wyznaczonych miejscach na pokładzie promu Atlantis.
09:49 Godzina do ostatniej deorbitacji promu kosmicznego.
09:47 GO FOR FLUID LOADING! Zgoda na rozpoczęcie spożywania specjalnych płynów ułatwiających przystosowanie się organizmom astronautów do grawitacji po wylądowaniu na Ziemi. To zazwyczaj dobry znak do tego, by powrócić na Ziemię bez jakichkolwiek opóźnień!
09:23 Już tylko dwie i pół godziny do ostatniego lądowania promu kosmicznego w historii. Wiele wskazuje na to, że obecnie wykonywane 199. okrążenie Ziemi przez prom Atlantis, jest jego ostatnim pełnym okrążeniem. Podzcas kolejnego rozpocząć się już powinna deorbitacja.
09:10 Astronauta NASA, Rick Sturckow rozpoczyna przelot nad rejonem lądowania specjalnym odrzutowcem mającym pomóc w ocenie warunków pogodowych dla powracającego wahadłowca. Obecnie siła wiatru zmalała do 1 węzła, widoczność wciąż znakomita.
08:49 Dwie godziny do ostatniej deorbitacji promu kosmicznego Atlantis.
08:46 Obecnie nad Florydą nie występuje zachmurzenie nieba. Widoczność jest bardzo dobra, a wiatr niezwykle łagodny, powiewający z siłą do najwyżej 4 węzłów. Komputery pokładowe rozpoczęły działanie z oprogramowaniem OPS-3. Atlantis wykonuje 199. okrążenie Ziemi podczas misji STS-135.
08:31 Zgoda na przejście oprogramowania z OPS-2 na OPS-3, pomocnego przy procesie schodzenia z orbity i zarządzającego komputerami pokładowymi podczas wchodzenia w atmosferę ziemską.
08:19 Ładownia zamknięta poprawnie. Pogoda nad Florydą jest idealna na dzisiejsze lądowanie.
08:09 Na niemal cztery godziny przed planowanym lądowaniem załoga dokonuje zamknięcia drzwi ładowni promu kosmicznego. Była ona otwarta przez niemal całą część misji, z wyjątkiem startu. W tym samym czasie należy się spodziewać decyzji Centrum Kontroli Lotów w sprawie aktywacji OPS-3 - oprogramowania komputerów pokładowych wahadłowca odpowiadającego za zarządzanie orbiterem podczas wchodzenia w atmosferę i lądowania.
08:04 GO FOR PAYLOAD BAY DOOR CLOSING! Zgoda na zamknięcie ładowni promu kosmicznego Atlantis! Zamknięcie drzwi ładowni powinno nastąpić o godz. 08:16.
07:49 Pozostały równo 3 godziny do możliwej pierwszej deorbitacji.
07:31 Niebawem personel MCC w Houston dokona głosowania GO/NO GO w sprawie pozwolenia załodze na zamknięcie ładowni promu.
07:16 Atlantis przelatuje na Włochami. To prawdopodobnie przedostatni przelot ostatniego wahadłowca nad Europą.
07:10 Dzisiejsze lądowanie zaliczać się będzie do lądowań nocnych. Będzie to takie 25. lądowanie w historii programu STS i jednocześnie 19. lądowanie nocne mające miejsce w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego.
07:01 Za około godzinę załoga powinna dokonać zamknięcia drzwi ładowni promu kosmicznego Atlantis.
06:46 Atlantis przelatuje w tym momencie nad zachodnimi wybrzeżami Ameryki Południowej wykonując 198. okrążenie Ziemi podczas tej misji. Pierwsza możliwa deorbitacja możliwa jest podczas 200. okrążenia Ziemi, z jej rozpoczęciem o godz. 10:49 czasu polskiego i lądowaniem o godz. 11:56 na około 40 minut przed wschodem Słońca nad Przylądkiem Canaveral.
06:39 Warunki pogodowe nad Florydą w jutrzejszym dniu na wypadek odłożenia lądowania o 24 godziny nie zmieniają się znacznie, wciąż utrzymywać się będzie bardzo sprzyjająca pogoda.
06:23 Około 5 i pół godziny dzieli nas od pierwszej możliwej dziś próby lądowania. Warunki pogodowe nad Florydą stale się poprawiają, prawdopodobne więc, że lądowanie powiedzie się w pierwszym terminie. Najważniejsze przygotowania astronautów przed deorbitacją rozpoczną się na 4 godziny przed przyziemieniem.
06:19 Zegar odmierzający czas od początku programu, który nastąpił 30 lat temu, odmierza ostatnie godziny tego rozdziału załogowej astronautyki. Zegar nieustannie tyka - tyka od 12 kwietnia 1981 roku, kiedy w niebo and Florydą wzbiła się Columbia - pierwszy prom kosmiczny, jaki odbył lot na orbitę i bezpiecznie powrócił na Ziemię. Dziś ten sam zegar tykać przestanie. Do tego momentu pozostało wszystkim - i astronautom, i personelowi NASA i nam widzom zgromadzonym na całym świecie kilka godzin czasu. Warto zatem śledzić na żywo te wydarzenia. Dzisiejszy dzień zapisze się w kartach historii jako dzień zakończenia astronautycznej epoki trwającej już 30 lat.
06:10 Prom kosmiczny Atlantis ma dziś dwie opcje lądowania. Pierwsza możliwa opcja to zejście na ziemię orbitą numer 200, z deorbitacją o godz. 10:49 i lądowaniem o godz. 11:56. W razie przełożenia lądowania do orbity numer 201, deorbitacja może nastąpić również o godz. 12:25, lądowanie zaś o godz. 13:32. Pierwsza opcja to lądowanie na 42 minuty przed wschodem Słońca nad Przylądkiem Canaveral - w nie da się ukryć - ciemnej i niezbyt efektownej scenerii. Lądowanie przy korzystaniu z orbity nr 201 wiąże się z przyziemieniem w niecałą godzinę po wschodzie Słońca nad Florydą, dzięki czemu widzowie mogliby liczyć na efektowniejsze zakończenie programu. Najważniejsze jednak, by załodze udało się bezpiecznie powrócić do domu i swoich rodzin.
06:00 Koniec końca! Nadszedł oczekiwany historyczny dzień. Już dziś 30-letnia era promów kosmicznych dobiegnie końca. Załoga promu kosmicznego Atlantis rozpocznie ostatnie przygotowania do finałowej deorbitacji wahadłowca w historii. Wielkie oczekiwanie, wielkie emocje, wielkie lądowanie - przed nami kres najwspanialsszych pojazdów kosmicznych wybudowanych przez człowieka. Rozpoczyna się ostatnia taka specjalna relacja na żywo z ostatnich godzin trwania Programu Lotów Promów Kosmicznych i historycznego lądowania w Centrum Kosmicznym Kennedy'ego!
Fantastyczne zdjęcia i opisy. Żegnajcie promy :)!
OdpowiedzUsuńTak... stało się to czego się obawiałem... po prostu łzy mi popłynęły na twarzy... ale nie w momencie lądowania... ale na koniec tej ostatniej relacji w czasie oglądania spotu dla czytelników - dopiero on uświadomił mi tak na prawdę że to już koniec ;( po prostu koniec... bardzo poruszająca relacja ale przy tym taka prawdziwa. Bardzo za to dziękuje! :) Krzysztof
OdpowiedzUsuńCóż, dla mnie koniec programu był bardzo sentymentalny, przez większą część mojego życia wahadłowce stanowiły jego część, teraz pozostaje po nich pustka którą można zawsze będzie wypełnić powracając do czasów, w których promy latały na orbitę...
OdpowiedzUsuńDzięki za codzienne świetne relacje!
Wydaje mi się, że promy kosmiczne uwielbialiśmy tak bardzo dlatego, że pięknie startowały i pięknie lądowały. Ale gdyby na to popatrzeć poza uwzględnianiem startów i lądowań to wahadłowce nie były takie cacy... strasznie wysoki koszt użytkowania, wrażliwe na wiele czynników, nie wspominając o dużym prawdopodobieństwie wypadku... gdyby ktoś mi proponował lot na orbitę w promie lub sojuzie to wybrałbym Sojuza.
OdpowiedzUsuńNie zmienia to oczywiście faktu, że i mi jest dość przykro z powodu kresu tych maszyn :( Dobrze że były takie relacje po polsku :)