Nolan, przeholowałeś Pan. "Interstellar" (2014) - po seansie

Po dwunastomiesięcznym odliczaniu, kiedy krótko po seansie "Grawitacji" ujrzałem pierwszy teaser nowej produkcji Christophera Nolana, w końcu się doczekałem. Nadszedł 8 listopada 2014, zegar dobiegł do zera, a ja ponownie wzniosłem się ponad Ziemię, docierając w przestrzeń kosmiczną jeszcze dalej, niż zapewnił to przed rokiem Cuarón - a czy towarzyszyły mi tak samo dobre odczucia? Pora na obiecaną garść wrażeń na gorąco po kinowym seansie "Interstellar".

Film obejrzałem dzięki Warner Bros Polska i Cinema City.

Tytułem wstępu

Tekst może zawierać spoilery zdradzające fabułę - jeśli nie widziałeś filmu, poczekaj z czytaniem wpisu dopóki sam nie obejrzysz filmu.

Fundamentalne pytanie - dla kogo jest ten film? Ktoś, kto oczekuje słodkiego kina familijnego, tyle że z akcją dziejącą się poza Ziemią, ten się nie zawiedzie. Kto oczekuje czegoś pompatycznego, niezbyt umiejętnie wyciskającego łzy, także już powinien rezerwować bilet. Kto zaś po zwiastunach i opisach filmu oczekuje surowego kina science fiction, które miało być oparte na teorii Kipa Thorne'a, ale bez nadmiaru wspomnianych dodatków powodujących cofnięcie zawartości żołądka, ten może się rozczarować. Ja na moje nieszczęście byłem w tej ostatniej grupie widzów. Nie wierzę, że to zaczynam pisać. Jeszcze kilka godzin temu byłem tak podjarany, jak nigdy w tym roku przed wyjściem do kina. Przez ostatni tydzień dałem sobie spokój z przeglądaniem recenzji i zajmowaniem się "Interstellar", aby ktoś mi nie wyskoczył ze spoilerem. Z rana wyruszyłem w drogę - najpierw do Cinema City, potem ku gwiazdom. Teraz wiem, że zapomniałem już jakie to uczucie czekać na jakąś premierę tyle czasu, a w momencie seansu po obejrzeniu jakichś 50 minut zapowiadających dobry film zacząć dostawać z liścia a to raz z prawej, a to raz lewej strony. Mimo ogólnego rozczarowania postaram się być w swojej subiektywnej ocenie możliwie obiektywnym. Ale po kolei.

Interstellar - Nolana potyczka z Kubrickiem

Zacznę od zalet - jest wiele spraw, za które będę bić solidne brawa. Plus numer jeden. Matthew McConaughey. Wobec tego aktora miałem duże oczekiwania - nie zawiódł. Sztampowe do bólu teksty, które Nolanowie wepchnęli w postać Coopera jaką zagrał są przyczyną mojego zminusowania ich a nie Matthew. Zagrał przekonująco człowieka rozdartego emocjami wywołanymi najważniejszą decyzją jaką musiał podjąć, a więc wyruszeniem w przestrzeń i pozostawieniem bliskich na Ziemi. Jeśli McConaughey otrzyma nominację do Oscara za najlepszą rolę pierwszoplanową, to nie będę czuł zdziwienia.

Plus numer dwa. Dzieciaki Coopera. Rzadko w hollywoodzkich produkcjach dzieje się, by nie spotkać się na tym polu ze sztucznością. Córka Murph (Mackenzie Foy) jak i syn Tom (Timothée Chalamet) w czasie odgrywania dziecięcych lat spisali się na poziomie, nie czułem się nimi rozdrażniony. Wspominam o tych postaciach, ponieważ to wokół nich w większości będzie się skupiać film, a konkretnie wokół ich emocji związanych z rozstaniem z ojcem, którego z uwagi na dylatację czasu przy pokonywaniu tunelu czasoprzestrzennego zobaczą ponownie jako dorośli ludzie (o ile ojciec wróci) lub w ogóle (gdyby nie wrócił). Ten wątek stanie się głównym, czyniąc z dobrego materiału na kino science fiction film z elementami sci-fi podpadający zdecydowanie bardziej pod melodramat.

Kolejna ogromna zaleta filmu. Hoyte Van Hoytema - a konkretnie zdjęcia, które jemu zawdzięczamy. To niezaprzeczalnie jeden z największych plusów, jakie można wynieść po seansie. Dostajemy tu pięknie ukazany głębszy Wszechświat, który dostarcza prawie tyle samo zachwytu co wyczyn Emmanuela Lubezkiego w "Grawitacji" z okołoziemskiej orbity. Sekwencje ukazujące przestrzeń kosmiczną na zewnątrz statków, bez dodatku muzyki lecz z całkowitą ciszą potrafią wspaniale zahipnotyzować, a przy tym wyglądają cholernie naturalnie, tak jak w "2001: Odysei kosmicznej" czy właśnie ubiegłorocznym filmie Cuaróna. Szkoda tylko, że łącznie stanowią one co najwyżej 10-15 minut z niemal trzech godzin filmu, ale nie za to za kilka akapitów ocena poleci jednak w dół.

Trzeba niewątpliwie docenić całą stronę realizatorską produkcji. Najpewniej twórcy dostaną Oscara. Nolan stworzył imponujące efekty specjalne, ograniczając technikę CGI do minimum. Wszystkie statki i pojazdy kosmiczne nie są generowane komputerowo, ale jako rzeczywiste makiety potwierdzają coś, co u Nolana bardzo mi się podoba - jego pieczołowitość w konstruowaniu scenografii przy dążeniu do jak najmniejszego udziału komputerowych wizualizacji. Bardzo przypadł mi do gustu styl retro statków i pomysł z robotem TARS (co niewątpliwie nawiązuje do HAL'a 9000 w kwestii dialogów czy Monolitu pod kątem kształtu). Nawet plenery obcej planety nie są tworzone techniką CGI, lecz stanowią prawdziwe miejsca na naszej Ziemi umiejętnie dobrane przez reżysera. Szczere brawo, panie Nolan.

Mjuzik baj Hans Zimmer. Już przed miesiącem wspominałem tu, że obawiam się tego wyboru reżysera. Dzisiaj skłamałbym jednak, gdybym napisał, że ten aspekt filmu mnie zawiódł. Mimo, że wiele ostatnich lat Zimmera było nijakich, muzyka jaką stworzył ten niemiecki kompozytor do "Interstellar" jest zwyczajnie niesamowita! W połączeniu ze zdjęciami i całą kosmiczną scenerią daje wielkiego kopa, człowiek może dosłownie odpłynąć, a wizualno-muzyczna uczta - gdy oba te elementy występują razem - po prostu musi zachwycić. Zimmer wreszcie znów dał powód do bicia braw. Nie znam soundtracków innych tegorocznych produkcji więc nie mogę porównać, ale nominacja do Oscara będzie dla mnie w pełni uzasadniona.

Mówiąc o warstwie wizualno-dźwiękowej, nie sposób przejść obojętnie wobec dwóch głównych kosmicznych "bohaterów" - najbardziej realistycznie pod względem wyglądu odwzorowanej czarnej dziury i tunelu czasoprzestrzennego, stworzonych na podstawie posiadanej dzisiaj wiedzy. Największa w tym zasługa fizyka Kipa Thorne'a z Caltech, z którego pomocą Nolan stworzył wspaniałą i porażającą wizualizację kosmicznego potwora, jak i sfery stanowiącej furtkę do hipotetycznej podróży między wymiarami. Świetne wizualne odwzorowanie mechanizmów kształtujących działanie czarnej dziury zachwyci każdego widza, dla którego w tym wypadku strona naukowa filmu jest ważniejsza, od strony filmowej fikcji.

No właśnie - tym bardziej irytuje, by nie użyć mocniejszego sformułowania fakt, że tak wspaniale dopracowane wizualnie zjawisko czarnej dziury, bodaj najbardziej realistycznie w dotychczasowym kinie, Nolan w jednej chwili postanawia wykorzystać w sposób zupełnie oderwany od rzeczywistości. Ten gość nagle zapomina o całych tych tablicach wyliczeń poczynionych z Thornem w czasie produkcji filmu i postanawia zniweczyć naukowe podstawy funkcjonowania czarnej dziury celem dramatycznego rozwoju akcji całkowicie działaniu czarnej dziury przeczącemu. Więcej nie napiszę, bo byłby to zbyt mocny spoiler dla tych, którzy filmu nie widzieli. Nie mogłem uwierzyć, że Nolan tak zagrał, a skoro już dopuścił się czegoś tak nonsensownego, to po jakie licho cała ta zabawa z naukowym odwzorowywaniem czarnej dziury? Tylko dla miłego oczom efektu czy zwykły marketing? Facet mozolnie tworzył porażający domek z kart, by nagle niczym kapryśny dzieciak wyciągnąć dla zabawy kartę z najniższego poziomu - dla mnie w tym momencie (a takich ich więcej) cała konstrukcja zaczyna się walić.

Ale już mniejsza z tym, bo o ile w takim filmie mogę przymknąć oko na takie niezabronione fantazje reżysera (po to jest to "fiction"), to jest coś co bardziej mnie rozdrażniło i jeśli to coś występuje w nadmiarze, no to kicha. Tyle przed miesiącem pisałem o obawach chcąc uniknąć spotkania z filmem próbującym przegonić pod względem pretensjonalności największego patos-gniota gatunku "Armageddon". Mam wrażenie, że ekipa Nolana to przeczytała i postanowiła takich jak ja wpienić. No, chyba, że okaże się, że jestem sam, który wyszedł z kina pod tym względem zniesmaczony... Do czego więc dochodzimy?

Do jednego z największych minusów: dialogi - ich jakość i ilość. Mam wrażenie, że Nolanowie wepchnęli na siłę tyle pompatycznych wypowiedzi bohaterów, by przeciętny widz od razu stwierdził - "ależ to ambitne, jakież to głębokie". Przez większą część seansu główne postaci próbują brzmieć jak jakaś wyrocznia, którą od dziś każdy ma pamiętać i cytować przy nadarzającej się okazji. To jedyna właściwa dziś forma dla największego grona odbiorców, jak to się zwykło mawiać, całego tego mainstreamu - trzeba coś (tu akurat było o wiele więcej niż "coś") powiedzieć, zacytować, by trafiło to do widza i by widz ten bez dłuższego namysłu stwierdził, że ma do czynienia z filmem głębokim jak Rów Mariański. Warto jednak pamiętać, że geniusz Kubrick nie potrzebował prawie żadnych dialogów i żadnych podniosłych wypowiedzi bohaterów w swoim opus magnum twórczości, by dać widzowi o wiele więcej do myślenia i stworzyć jedno z najważniejszych dzieł od czasu wynalezienia kinematografu - tyle, że Odyseję trzeba oglądać także swoją duszą, myślami i zmysłami przekraczającymi sam słuch, jest przepełniona tajemniczością i niedopowiedzeniami, podczas gdy w czasie projekcji "Interstellar" wszystko musi być nam wywalone przez głównych bohaterów kawa na ławę w ilości hurtowej. Czemu, Nolan?! Bo widz jest głupi?

Skoro jednak po częstokroć to działa, to nie ma co się dziwić, że w produkcji tej Nolanowie usilnie starali się wepchnąć tyle pretensjonalnych i podniosłych dialogów ile tylko będzie możliwe. Jeśli widz waha się czy ma do czynienia z czymś ambitnym, zawalmy go stekiem takich pomp-wypowiedzi, rzućmy w międzyczasie parę fachowych określeń, cytujmy w kółko Dylona Thomasa, a odbiorca sam stwierdzi, że film wypłynął na głębię.

Nie spodziewałem się w tej produkcji takiego schematycznego rozpisania portretów głównych postaci. Liczyłem, że będą bardziej wielowymiarowe, złożone. Że pobiją portrety głównych bohaterów "Grawitacji", co akurat nie powinno być trudne. Tymczasem okazuje się, że proste sylwetki postaci napisane przez Cuaróna i jego syna miały o niebo więcej lekkości i uczciwości w czasie odgrywania przez aktorów, niż te w produkcji Nolana. Ani Ryan Stone odegrana przez Sandrę Bullock, ani Matt "George Clooney" Kowalski nie próbowali sypać dialogami, jakie można by przypisać z automatu do głębokich, czego nie traktuję akurat za wadę, bo niekoniecznie w tym musi tkwić siła przekazu, zresztą z tamtej produkcji twórcy nie planowali robić na siłę Odysei kosmicznej XXI wieku. A jednak tamci osiągnęli znacznie więcej, niż można było przypuszczać po zwiastunie sugerującym typowy akcyjniak.

Tutaj zaś takimi wielkimi słowami sypią nie jeden, ale wszyscy bohaterowie przez bite 3 godziny. O ile do około pierwszej godziny mnie to nie drażniło, choć lampka ostrzegawcza już się włączała, o tyle kolejne dwie przyniosły już nadmiar przekraczający mój próg wytrzymałości, co było jedną z moich największych obaw. Drewno i figury woskowe, z których McConaughey jeszcze się broni, ale reszta, zwłaszcza Hathaway i Bentley to plastik. Głowa ma prawo rozboleć, tabletka na wstrzymanie refluksu raczej wskazana. Tak jak nie nastawiałem się na to, by realizatorsko film ten przewyższył dokonanie Cuaróna, tak jednak nie sądziłem, że nawet w kwestii rozpisania bohaterów będzie to produkcja słabsza i bardziej sztuczna. O ile Nolan może miał pomysł na film, tak kompletnie powinien powierzyć komuś innemu napisanie postaci i dialogów.

Przykład: McConaughey, przed upływem pierwszej godziny filmu, w pierwszej emocjonalnej scenie tuż przed rozpoczęciem misji, zagrał naprawdę przekonująco uwalniając z siebie emocje w sposób doskonały i godny świeżo upieczonego zdobywcy Oscara - wzruszył mnie na tyle, by udało mi się nawet uronić jedną, dwie łzy. Ale jak to, do jasnej anielki, się dzieje, że w pewnym momencie, już od kolejnej emocjonalnej sceny (po drodze do niej worek pomp-dialogów), wzruszenie zaczyna się zmieniać w irytację, a jeszcze później w zażenowanie? Widz nie jest w stanie z minuty na minutę zmienić swojego charakteru: jeśli coś, co w pierwszym momencie szczerze mnie wzruszyło, a przez pozostałe dwie godziny wywoływało uśmiech politowania i kręcenie głową, to znaczy, że twórcy musieli się gdzieś po drodze zdrowo pieprznąć. Naprawdę trudno mi rościć sobie pretensje do McConaughey'a z powodu tych tanich zagrywek, skoro to Nolanowie wepchnęli w jego i inne postaci takie kiczowate wypowiedzi i obowiązek ciągłego zalewania się łzami. Michaela Caine'a pozwolę sobie właściwie pominąć - aktora, który etatowo gra u Nolana notorycznie tę samą postać na jedno kopyto, po prostu mi szkoda, zwłaszcza gdy wspomnę sobie jego wiele dawniejsze role.

Dzieło wybitne, film monumentalny, najambitniejszy w dziedzinie science fiction (epicki nie napiszę, bo drażni mnie już bezmyślne nadużywanie tego słowa w coraz szerszym kontekście) - na takie określenia "Interstellar" niestety u mnie nie zapracował. Wyszedł świetnie zrealizowany, ale jednak typowy amerykański "dobry średniak" z postaciami według stale odgrzewanego szablonu. Gdyby Pan Nolan tak nie szarżował, nie byłoby problemu. Można stworzyć film opierający się na teorii naukowej, starający się być od początku do końca zdecydowanie bardziej science niż fiction i iść tym klimatem od początku do końca produkcji, a można też darować sobie takie wyżyny, zrobić totalny bełkot masakrujący naukę (patrz wspomniane dzieło Baya) i jednocześnie skupić się na emocjach, by na sali kinowej było słychać tylko ciche szlochanie ze strony wzruszonych widzów. Mam wrażenie, że Nolan w "Interstellar" stworzył połączenie takich dwóch koncepcji, z których ta melodramatyczna wysoce przeważyła pod względem zawartości koncepcję surowego sci-fi, co w efekcie dało mieszankę, której niestety nie kupuję. Poszczególne elementy - nawet ich trochę jest - jak najbardziej tak, ale nie jako całość.

Dodatkowo, zasada "deus ex machina" jako rozwiązanie Nolana na wszystkie wątki jest tu nad wyraz obecna, naiwności scenariusza zbyt duże. Cooper, ex inżynier NASA od lat niezwiązany z aeronautyką - pierwszy lepszy ziutek z ulicy jest wybierany do takiej misji jako jedyny możliwy zbawiciel świata. Podstawowy wątek będący przyczyną wysłania misji statku Endurance do innej galaktyki potraktowany dla mnie został w zbyt dużym skrócie. Wiele wątków jest traktowanych na tyle wybiórczo, że nie odczułem uzasadnienia ich umiejscowienia we filmie, w gruncie rzeczy zwiększają one tylko ogólny bełkot. Nolan upakował tyle najróżniejszych motywów, w tylu i tak często zmieniających się miejscach akcji, ile spokojnie wystarczyłoby na jeden sezon jakiegoś serialu. Taki zabieg w blisko trzygodzinnym filmie nie miał prawa się udać po całości - zadziałał tam, gdzie mógł. I jeszcze te rozstrzygnięcia akcji w połowie filmu, w której od profesora Branda (granego przez Michaela Caine'a) dowiadujemy się na dobrą sprawę co będzie dalej z bohaterami, przez co cała reszta seansu była dla mnie pozbawiona jakichkolwiek emocji dotyczących niepewności rozwoju wydarzeń. Od połowy filmu "Interstellar" z powodu tak kiepskiego rozpisania scenariusza stał się filmem, który zacząłem oglądać bez większego zaangażowania, po prostu starając się delektować zdjęciami i muzyką. Nolan chyba po raz pierwszy rzucił widzowi na talerzu co się będzie dziać w dalszej części filmu, by nie trzeba zbyt wiele myśleć i gryźć paznokci chłonąc przez resztę seansu tę melodramę.

Reżyser często nawiązuje do klasyków gatunku, a z tym największym, "2001: Odyseją kosmiczną" Stanleya Kubricka jawnie wchodzi na ring. W pewnym momencie, mniej więcej 25 minut przed końcem seansu, Nolan zapragnął stworzyć coś na kształt mistrza. Kto widział "Odyseję..." ten wie, jak wyglądało w niej ostatnich kilkanaście minut. Uwaga, trzy linijki z MOCNYM SPOILEREM: NIE WIDZIAŁEŚ - NIE CZYTAJ TEGO FRAGMENTU: Zamiast śmierci głównego bohatera w czarnej dziurze w wyniku przekroczenia horyzontu zdarzeń, to tu dostajemy już do końca filmu takie pomieszanie z poplątaniem, przy którym Incpecja może się schować: część filmu kompletnie zbędna: w momencie wpadania Coopera w czarną dziurę obraz mógłby - a wręcz powinien gdyby trzymać się realizmu - się zakończyć.

Także jeśli Nolana, którego po udanej niemal całej pierwszej godzinie, należy sprać za zmarnowanie potencjału takiego filmu przez zaserwowanie pretensjonalności i banału w ilości czyniącej z "Interstellar" bardziej melodramat niż sci-fi, na które od roku się napalałem, to Zimmerowi, którego bardzo się obawiałem, że znów zaproponuje "gladiatorowych piratów z Karaibów" na innych tonach, mogę bić uczciwie brawo (a jednak zrobił mnie trochę w konia - czytaj uzupełnienie z 10.01 na końcu tekstu). O stronę realizacyjną byłem spokojny i się nie zawiodłem - technicznie film stoi na naprawdę wysokim poziomie. Starałem się wyciągnąć jak najwięcej plusów z tego filmu, których oczywiście nie brakuje, ale i nie zapominając też o tym, co mnie drażniło. Wychodząc po przedpremierowym seansie "Grawitacji" jednymi z moich pierwszych odczuć było takie, że muszę zobaczyć to w kinie jeszcze co najmniej raz. Tym razem wiele brakowało, bym z kina wyszedł tak rozanielony jak przed rokiem, jednak mimo moich zastrzeżeń - ze względu na technologię wykorzystaną przy produkcji, scenerię, efekty specjalne i dźwiękowe, trudno mi sobie wyobrazić pierwsze spotkanie z tym filmem w warunkach innych, niż sala kinowa. Podobnie jak w filmie Cuaróna, tak i w "Interstellar" za stronę realizatorską, przede wszystkim wizualno-dźwiękową, jestem zmuszony wystawić wysoką notę 9/10. Czepiać się strony technicznej tego filmu po prostu nie można. Nie daję tego jednego punkcika do całości tylko dlatego, że nie zostałem wyrwany z fotela w samo centrum akcji, jak przy perfekcyjnym trójwymiarze "Grawitacji", dzięki któremu mój błędnik naprawdę zaczynał świrować.

Za całą resztę, ocenę w ujęciu całościowym - masz Panie Nolan bardzo mocno naciągnięte 7/10. Nie czuję zmarnowania trzech godzin, bo cenię otrzymaną ucztę dla oczu i uszu, ale wymienione minusy nie są w stanie przekonać mnie do wyższej noty. Przy całej tej mieszance, jaką twórcy odwalili i swoich zastrzeżeniach i tak uważam się za litościwego. Do wyższej noty zabrakło mi przede wszystkim wyzbycia się banału, licznych pretensjonalnych dialogów i konsekwencji w budowaniu realistycznego kina sci-fi od początku do końca bez zbędnych dodatków. Napalać się przez rok na twarde sci-fi, reklamowane jako od a do z oparte na teorii naukowej, a dostać melodramat gdzie sci-fi często robi głównie za tło - to jeszcze do mnie chyba nie dotarło. Na szczęście na półce obok mnie stoi pudełko z Odyseją Kubricka, na które w momencie pisania tego zdania właśnie spoglądam, a którą chyba sobie jutro po raz n-ty odpalę na poprawę nastroju, bo na wznowienie seansu odrestaurowanej wersji w pobliskim kinie w listopadzie pewnie liczyć nie mogę.

Uzupełnienie 10.01.2015: A jednak! Ten cały Zimmer znów musiał to zrobić, o czym pisałem w październiku! Tym razem upatrzył sobie film "Koyaanisquatsi" - link do odsłuchania. A tak mnie ta muzyka zachwyciła! I nadal zachwyca! Niestety w takiej sytuacji o ile szansę na nominacje do Oscara podtrzymuję, o tyle o statuetce można już zapomnieć. Czyli wychodzi, że realnie można spodziewać się jednego Złotego Rycerzyka - w dziedzinie efektów specjalnych, choć nominacji bez wątpienia będzie więcej.

Bądź na bieżąco ze zjawiskami astronomicznymi i zapleczem amatora astronomii - dołącz do stałych czytelników bloga na Facebooku.

Aktywność na blogu możesz też śledzić poprzez GooglePlus.

Zdjęcia: Warner Bros. Pictures