Grawitacja (2013) - odczucia po filmie

Najlepszy film o kosmicznej tematyce w historii kina? Takie pytania padały odkąd światło dzienne ujrzały zwiastuny i pokazy przedpremierowe "Grawitacji" w reżyserii Alfonso Cuaróna. Choć James Cameron bezapelacyjnie odpowiedział twierdząco wyrażając swój podziw nad techniczną stroną produkcji, to odpowiedzi może być wiele - w zależności od oczekiwań pytającego. Mi w tej recenzji szalenie trudno będzie powstrzymać się od zachwytów, mimo, że film pewnych uproszczeń się dopuszcza. Jeśli oczekujemy całkowicie bezbłędnej produkcji niczym filmu popularno-naukowego, można sobie seans darować. A co, jeśli takie pytanie miałoby oznaczać np. film z najlepszymi scenami i plenerami kosmicznymi?

Credit: Warner Bros. Pictures

Film "Grawitacja" w kinach będzie wyświetlany od 11 października, przed tą datą zaś widzów czekają jeszcze pokazy przedpremierowe. Tym tekstem spróbuję odpowiedzieć na pytania o zasadność wybrania się na seans, a także podsumować odczucia po zapoznaniu się z tytułowym, półtoragodzinnym filmem. Jeśli w którymś akapicie będą jakieś spoilery zdradzające fabułę, zaznaczę to przed akapitem, abyście nie musieli tego akurat fragmentu czytać. Nie chciałbym bowiem, abyście zmniejszyli sobie ilość napięcia podczas seansu, bo lepiej nie wiedzieć, co się na ekranie wydarzy. A napięcia tego bez wątpienia będzie pod dostatkiem...

"Grawitacja" ma nieskomplikowaną fabułę, ale uważny widz dostrzeże, że przekaz filmu nie jest tak płytki, jak pozornie można by sądzić. Bez wątpienia twórcom chodziło przede wszystkim o doznania wizualne. Te dla oka są naprawdę znakomite, ale przy okazji dostajemy też porządną dawkę emocji - emocji budowanych nie tylko porażającą scenerią i tempem akcji równym prędkości stacji ISS po orbicie, ale też świetnej ścieżki dźwiękowej Stevena Price'a, będącej moim zdaniem pewniakiem na oscarowej gali.

Historia bardzo prosta. Pewna pani doktor, dr Sandra Bullock - debiutuje jako astronautka. Na pokładzie promu kosmicznego Explorer znajduje się również astronauta-weteran George Clooney, którego bohater w filmie ma jakże pięknie polskobrzmiące nazwisko - Kowalski (zupełnie jak Arcymistrz Clint Eastwood w swoim "Gran Torino"). To ważna misja dla astronauty Clooney'a. To jego ostatni, pożegnalny lot przed emeryturą. Podczas realizacji misji, w czasie spaceru kosmicznego, którego celem jest naprawa Kosmicznego Teleskopu Hubble'a, niespodziewanie dochodzi do wypadku (ciekawe za czyją sprawką...;-)). Ocalała para głównych bohaterów musi sobie jakoś radzić, bo zostaje zerwana jakakolwiek komunikacja z kontrolą lotu w Houston, a wrócić do domu i wejść w atmosferę na golasa, czytaj w samym kombinezonie, raczej się nie da. Wtedy NASA wystrzeliwuje z procy pana Willisa, który ma odnaleźć astronautów i eskortować ich na Ziemię... Dobrze, zagalopowałem się z tym ostatnim.

Tyle możliwie krótko o historii przedstawionej w filmie. Nie zdradziłem niczego ponad to, co dostajemy w oficjalnych zwiastunach - jeden z nich poniżej - w zasadzie dałem opis tylko samej sekwencji otwierającej film. Na "Grawitację" wybrałem się z jednego powodu najsilniej wywołanego zwiastunami - chęci ujrzenia Ziemi, otoczenia stacji ISS czy może ogólniej - przestrzeni kosmicznej - w trójwymiarze i przede wszystkim na dużym ekranie. Takiej scenerii w filmie zdecydowanie nie brakuje, bo pod ten element obraz powstał. Wspaniale przedstawiona blisko 13-minutowa na jednym ujęciu (!) sekwencja otwarcia i naprawy Kosmicznego Teleskopu Hubble'a, piękne obrazy Ziemi na zewnątrz promu, i potwornie realistyczne ujęcia na zewnątrz stacji ISS pomiędzy jej modułami, to tylko mała część tego, co dostajemy. Gdy takim widokom towarzyszy klimatyczny soundtrack, to można całkowicie odciąć się od wszystkiego i naprawdę się wzruszyć. Innych powodów wybrania się na seans nie miałem, bo zwiastuny nie sugerowały wiele ponad to, czym wprowadziły mnie w błąd - wszak jest lepiej niż sądziłem, a "Grawitacja" to coś więcej, niż efekty. Tutaj nie ma zawodu, tutaj jest opad szczęki.

Emocje? Są. Film cholernie wciąga. Twórcy nie silili się, by film był skomplikowany fabularnie* - miało być efektownie, dramatycznie i musi to się sprzedać. Ale by było jasne, te naszpikowane efekty bez gadania są z najwyższej półki. Dostajemy - o dziwo - film o dość niskiej ilości błędów merytorycznych będących na ogół standardem w tego typu produkcjach (co innego, że ciąg wydarzeń mało prawdopodobny i stworzony tak, by dać widzowi jak najmniej czasu na złapanie tchu przez pokazanie możliwie dużej ilości zagrożeń płynących z przebywania w tak niesprzyjającym miejscu jak przestrzeń kosmiczna). Reżyser zastosował sporo zabiegów budujących realizm - pod tym względem również jestem niesłychanie uradowany. Operator i autor zdjęć Emmanuel Lubezki Oscara powinien mieć za "Grawitację" bez zastanowienia. Na samym otwarciu jesteśmy informowani, że będzie to film bez słynnych bzdur typu dźwięk w próżni - dźwięki jedynie stłumione słyszymy tylko z perspektywy astronautów. Brak grawitacji daje się wyraźnie odczuć bohaterom, którzy tak jak w warunkach naturalnych, mają ogromne problemy z wykonywaniem czegokolwiek - jest bardzo wiarygodnie. Sporo ujęć z pierwszoosobowej perspektywy, po których można poczuć zawrót głowy i poczuć się jak w stanie nieważkości, powoduje że sami stajemy się uczestnikami pokazywanych wydarzeń i zaczynamy wpadać w nastrój, jak podczas niezłego dreszczowca. Alfred Hitchcock powiedział kiedyś, że "Film powinien zaczynać się od trzęsienia ziemi, potem zaś napięcie ma nieprzerwanie rosnąć." - i tutaj ta zasada została spełniona co do joty - strach budowany niczym w klasycznym filmie mistrza, gdzie na start dostajemy właśnie coś na kształt "zaledwie" trzęsienia ziemi, a potem robi się jeszcze ciekawiej i oderwać się od filmu jest coraz trudniej.

*SPOILERY W AKAPICIE / NIE WIDZIAŁEŚ FILMU - LEPIEJ POMIŃ TĘ CZĘŚĆ!
Napisałem przy gwiazdce, że film nie miał być skomplikowany fabularnie, a głównym celem miała być uczta dla oczu i ucha (poza scenerią muzyka i dźwięk to coś pięknego). Rzecz w tym, że prosta historia nie jest tu jakimkolwiek problemem, a dodatkowo w swojej uniwersalności została przedstawiona w przepiękny sposób. Oglądając film można zauważyć, że "Grawitacja" to nic innego jak mocna pochwała dla życia i walki o to życie. Film dzięki licznym scenom składa się na metaforę narodzin (>> wejście bohaterki granej przez Sandrę Bullock na pokład Rosyjskiej Stacji Komicznej i przyjęcie przez nią pozycji embrionalnej >> następnie scena z próbą nawiązania łączności radiowej Ziemią, a w konsekwencji porozumienie się z bliżej nieokreślonym chińskim rozmówcą = próba porozumienia się matki z nienarodzonym jeszcze dzieckiem >> wielki hałas, szum, po wodowaniu = nastrój jak tuż po narodzinach płaczącego dziecka >> wyjście z wody na resztkach sił = narodziny, walka o przyjście na świat >> ostatnia scena, stawianie pierwszych kroków niczym dziecko po wcześniejszych "powtórnych" narodzinach bohaterki w przestrzeni kosmicznej), traktuję jako nawiązanie i piękne oddanie hołdu dla ponadczasowej "Odysei Kosmicznej" Stanleya Kubricka. "Grawitacja" to chyba jedyny film chylący czoła temu arcydziele w tak doskonały sposób - zarówno pod względem realizmu klimatu przestrzeni kosmicznej jak i metaforycznej wymowy całej tej historii. Film kończy chyba najpiękniejsza scena tryumfu człowieka, jaką widziałem. Suma summarum twierdzę, że ten meksykański reżyser z tak prostej fabuły wyciągnął więcej, niż można by się spodziewać. Nie liczy się, że historia jest prosta, liczy się to w jak wspaniały sposób została opowiedziana.
KONIEC SPOLIERÓW

Jeśliby rozpatrywać zasadność wybrania się na seans pod kątem wiarygodności czy zgodności pokazywanych wydarzeń z nauką , to nie jest źle. Nie ma co oczywiście liczyć, że dostaniemy tutaj coś na kształt dopracowanego programu dokumentalnego, bo błędów na rzecz dramatyzmu fabuły trochę tutaj niestety znajdziemy, ale na tle innych filmów spod znaku kosmicznej tematyki - jest naprawdę znośnie. Dla mnie grunt w tym, że "Grawitacja" nie pobiła wiekopomnego dzieła Michaela Baya z 1998 roku "Armageddon", w którym dla ludzkości Bruce Willis poświęca się na asteroidzie wielkości Teksasu, a którą to NASA wykrywa na kilka dni przed kolizją z Ziemią. W filmie Alfonso Cuaróna nie ma też lejącego się hektolitrami amerykańskiego patosu (troszkę jest - głównie za sprawą Sandry (potrafi grać!), ale to dawka w pełni akceptowalna i nie mogąca się równać z tą ze wspomnianego filmu Baya, a dodatkowo podawana w nieporównanie mniej nachalny czy sztampowy sposób). Jest efektownie, z realnym, choć mało prawdopodobnym scenariuszem, ale nie ma sztampy. Jest świetnie.

Podsumowując i odpowiadając na pytanie ze wstępu - polecam kupić bilet i wybrać się na seans. Uważam, że warto zobaczyć ten film choćby ze względu na porażająco wspaniałe widoki z przestrzeni kosmicznej - na wielkim ekranie, dodatkowo w trójwymiarze - efekt jest rewelacyjny. Ja tam po prostu byłem. Tam, na orbicie. I wiecie co? Na pewno wybiorę się w tą wycieczkę na ISS jeszcze przynajmniej raz. Nie pałam jakąś szczególną sympatią do filmów trójwymiarowych, ale "Grawitacja" jest pod tym względem dopięta na ostatni guzik, mimo że trójwymiar powstał dopiero w post-produkcji w wyniku konwersji z 2D. Takiej szczegółowości obrazu w trójwymiarze jeszcze w kinie chyba nie było. Technicznie jest to bezdyskusyjnie arcydzieło. Niesamowicie jest dostać tak podaną namiastkę widoków, których doświadczają astronauci podczas pobytu wysoko ponad ziemską atmosferą, z tak mistrzowsko oddanymi plenerami, Międzynarodową Stacją Kosmiczną, stanem nieważkości, poruszaniem się bohaterów czy statkami kosmicznymi, gdy wszystko to jest okraszone perfekcyjnym soundtrackiem. Takie sceny widziane w trójwymiarze na dużym ekranie nie będą choćby w połowie oddane tak dobrze nawet na najlepszych telewizorach. To jednocześnie minus tego filmu - jestem przekonany, że oglądany gdziekolwiek poza kinem i bez efektu trójwymiarowego, będzie tylko mizerną namiastką tego, co dostajemy na sali kinowej. Dlatego też nie omieszkam powtórzyć seansu.

Wydaje mi się, że nawet ten jeden powód - widoki Ziemi i przestrzeni kosmicznej na wielkim ekranie w trójwymiarze, jest wystarczający do odżałowania kilkunastu złotych i wybrania się w taką półtoragodzinną wycieczkę na orbitę, wzbogaconą idealną tutaj ambientową ścieżką dźwiękową, bo czegoś podobnego w kinie nie było i najpewniej długo nie będzie. Ale, co też dla mnie bardzo ważne, film wpasowuje się w ramy gatunku science-fiction lepiej od wielu nowszych (choć nie tylko) produkcji, gdzie bzdura goni bzdurę, a jakiejkolwiek logiki czy poprawności nie mamy szansy znaleźć. Film nie grzeszy większym odbieganiem od nauki, nazewnictwo techniczne jest używane poprawnie, nie ma dźwięku w próżni (poza stłumionym z perspektywy astronautów), brak grawitacji czyni wręcz kaleki z bohaterów a nie jakichś herosów, którzy potrafią pokonać wszystkie przeciwności w warunkach zerowego ciążenia, skutkiem czego dostajemy fabularny obraz mający w sferze wizualnej i technicznej więcej wspólnego z jakimś dokumentem, niż całkowicie nierealną wybuchową papką w stylu Baya. 45 lat trzeba było czekać, by na kinowym ekranie zagościł film tak doskonale i realistycznie odzwierciedlający klimat przestrzeni kosmicznej, co dzieło Stanleya Kubricka, a prócz tego składający się na piękną metaforę narodzin i pochwałę dla życia.

Jeśli się wybierzecie na orbitę, zachęcam do podzielenia się własnymi odczuciami po seansie!

AKTUALIZACJA 03.03.2014
Czytaj też: "Grawitacja" zdobyła 7 Oscarów. Ochy, achy... i błędy.

Teraz po przebrnięciu przez tekst, najpierw proponuję oficjalny zwiastun filmu (polskie napisy)... Zwiastun nie streszcza filmu, nie ujawnia tego, co w nim najlepsze, więc można śmiało obejrzeć...

Pozostałe zwiastuny: 1 (PL) - 2 (PL) - 3 (PL) - 5 (PL)

Astronauci NASA, Catherine Coleman i Michael Massimino wychwalają "Grawitację"...

Credit: moviemaniacsDE

...potem "Grawitacja: Doświadczyć trzeciego wymiaru. Wypowiedzi Alfonso Cuaróna, Sandry Bullock i Georga Clooneya".

...a na koniec trochę scen z filmu.

Zwiastun, zdjęcia i plakat: Warner Bros. Entertainment

Bądź na bieżąco ze zjawiskami astronomicznymi i zapleczem amatora astronomii - dołącz do stałych czytelników na Facebooku!